Artikel November 2001: Overzicht trends op derde Landelijk Architectuur Congres 2001

Tegenwoordig wordt in de IT bijna alles een architectuur en haast iedereen een architect genoemd. Er wordt gewerkt aan het certificeren van architecten.

In de IT kennen we IT-architecten, informatiearchitecten, businessarchitecten, firewallarchitecten, systeemarchitecten, beveiligingsarchitecten, projectarchitecten en ga zo maar door. De originele betekenis van de woorden architect en architectuur gaat in de IT een beetje verloren in een explosie van meningen, veronderstellingen en commercie. Jammer, want de werkelijke betekenis van de woorden is zoveel rijker dan wat er nu van gemaakt is en wordt.

De golfbeweging in de ontwikkeling is goed zichtbaar. De initiële 'hype' lijkt voorbij. Er kan nog niet of nauwelijks over een structurele invoering en acceptatie gesproken worden. Architecten worden nog vaak gezien als mensen die praten, blijven praten en die dat kennelijk ook mogen. Veel praktische resultaten lijken die gesprekken niet op te leveren en dat doet zwaar afbreuk aan wie ze zijn en wat ze doen. Bovendien lijkt iedere architect uniek in zijn denkbeelden. Wildgroei dus en gebrek aan inzicht en doorzicht.

Architecturen en architecten worden op dit moment vooral door IT-aannemers aangeboden. Software- en systeemhuizen bieden architecturen in allerlei vormen en maten aan. In hoofdlijnen kunnen we ze indelen in drie groepen.

• De IT-architectuur
• De businessarchitectuur
• De projectarchitectuur

Het begrip IT-architectuur is het 'oudste'. Het gaat om manieren van aanpak die allemaal iets met IT en IT-systemen te maken hebben. Er wordt gesproken en gedacht vanuit applicaties, componenten, objecten, hardware/netwerk/systeemsoftware, (technische) beveiliging, (technisch) beheer en men tracht vaak door te redeneren naar totaalmodellen en totaalbeelden van (delen van) IT-infrastructuren.

Steeds vaker wordt ook over businessarchitecturen gedacht en gesproken. De IT'er heeft behoefte om te weten hoe de business in elkaar zit en werkt. In lijn met de gedachten van onder meer Zachman en Tapscott/Caston worden bedrijfsprocessen, taken en werkwijzen in termen van IT en IT-systemen door IT'ers in kaart gebracht. Belangrijk is daarbij de business alignment, ofwel de mate en de kwaliteit van de aansluiting van IT bij de business.

Projectarchitecturen is de derde en laatste groep. We spreken hier vooral over processen die het projectmatig doorvoeren van veranderingen realiseren. Hier komen we vaak in het bekende traject van systeemontwikkeling terecht, discussies over volgende versies voor SDM, Rad, DSDM, enzovoort.

Het zijn vooral de IT-aannemers die deze architecturen formuleren en aanbieden. De insteek en de aandacht liggen vooral bij de inzet en het belang van IT. Men omarmt de definitie van architectuur van IEEE 1471-2000, waar een architectuur als een modelleerbaar systeem, een artefact met componenten en/of patronen gezien wordt. Dit is een belangrijke reden waarom men zoveel moeite heeft om 'de business te vinden'. IT'ers brengen daarom die business zelf als een systeem in kaart. Voor hen is dat de beste manier om aan te kunnen wijzen waar IT aansluit en wat de kwaliteit daarvan is of zou moeten zijn. Architectuur is voor hen het toverwoord, het hulpmiddel waarmee men de business kan overtuigen van het alles overtreffende en universele belang van IT. Het 'gat' tussen IT en organisatie is en blijft zo echter wel (te) groot.

Een goed overzicht van deze architecturen is te vinden op het 3e Landelijk Architectuur Congres (Lac) dat op 28 en 29 november 2001 georganiseerd wordt door IT-leveranciers, het Serc en het GIA (www.architecture-forum.org).

Tot zover de IT-wereld. Er zijn ook andere ontwikkelingen, nieuw en vaak nog nauwelijks doordacht, die architecturen in een ander licht plaatsen.

De eerste komt voort uit de behoefte om terug te gaan naar de werkelijke betekenis van de woorden architect en architectuur. Daarbij wordt niet getracht om architecturen in modellen of patronen uit te drukken, of om meer omzet te genereren. Architectuur wordt gezien in termen van beeldvorming rond relevante aspecten. Om die reden bestaat een groeiende behoefte om te weten welke aspecten relevant genoeg zijn om een geïntegreerd beeld te kunnen vormen van alles wat rond informatievoorziening speelt. Vanuit dat gezichtspunt stuiten we steeds op drie aspecten.

• De organisatie (de business) en de manier waarop deze werkt.
• De informatie-infrastructuur die deze organisatie ondersteunt. IT, te zien als een combinatie van applicaties, gegevens, systeemsoftware, hardware, netwerk, (technische) beveiliging en (technisch) beheer, maakt een flink deel van deze infrastructuur uit.
• Informatie als bedrijfsmiddel c.q. productiefactor. Vaak worden aan dit begrip termen als kennis en communicatie toegevoegd.

Beelden en architecturen van deze voor een informatievoorziening relevante aspecten vormen samen weer een beeld van de architecturen in hun onderlinge samenhang. Steeds vaker zien we dit soort 'meta-architecturen' ontstaan. Daarbij valt op dat de opzet en inhoud op de drie genoemde aspecten terug te voeren zijn.

Een andere trend ontstaat rond bedrijfsprocessen. Van origine werden die ingericht door niet-IT-specialisten met veel kennis van organisatie en bedrijfsvoering. Zij zien nu dat IT'ers hun taak overnemen en beelden van de manier van werken in organisaties creëren die vaak niet of nauwelijks aansluiten bij de werkelijkheid. Zo ontstaat een beweging tegen businessarchitecturen. Een ongelijke strijd tussen specialisten en IT'ers die de IT'ers haast niet kunnen winnen.

Daarnaast wordt steeds vaker over informatie als bedrijfsmiddel/productiefactor nagedacht. In lijn met onder meer TR9007 van de International Standardisation Organisation (ISO) wordt informatie gedefinieerd als de gegevens die betekenis hebben in een bepaalde, afgebakende context (bijvoorbeeld een organisatie). Het is daarbij vooral belangrijk om voor die context vast te stellen wat informatie is en wat we daarmee willen, kunnen of moeten. Het beeld dat hierdoor ontstaat is de informatiearchitectuur. Deze architectuur dient optimaal te passen bij de organisatie en is leidend voor het inrichten en veranderen van de informatie-infrastructuur die die organisatie ondersteunt.

Het probleem rond informatiearchitecturen is dat men nog zo gewend is om in termen van oplossingen als IT te denken dat men het een niet los kan (of wil) zien van het ander. Toch blijkt het loskoppelen van denken in het bedrijfsmiddel en het denken in oplossingen ook hier de enige manier om organisaties wederom de touwtjes in handen te geven als het om 'hun' informatievoorziening gaat.

Een volgende trend heeft zich al eerder ingezet en heeft te maken met de volwassenheid van het denken en handelen binnen organisaties over architecturen. De bewegingen op dit gebied zijn echter nog beperkt en dat is ook logisch. Immers, als nog niet duidelijk is waar we het over hebben, hoe kunnen we dan meten wat de volwassenheid van een organisatie is?

Als laatste noem ik de tendens om architecten te certificeren. Ook hier lopen software- en systeemhuizen voorop. De behoefte om met certificaten aan te kunnen tonen dat medewerkers inderdaad gekwalificeerd zijn, heeft een aantal van de grootste IT-aannemers ertoe gebracht om eigen certificatieprogramma's in het leven te roepen. Daarbij worden eigen regels en normen aangelegd, die niet of nauwelijks onderling afgestemd zijn.

Het certificeren wordt ook algemeen geïntroduceerd door het Genootschap voor Informatie Architecten (GIA). Zij zijn bezig om afspraken over en rond architecturen te maken. Op basis van die afspraken kunnen de kwalificaties waar architecten aan moeten voldoen uitgewerkt worden. Kwalificeren zal daarbij vaak opleiden en certificeren betekenen. Niet alleen op hogescholen en universiteiten, maar ook in het postacademisch, post-HBO-onderwijs en als permanente educatie. Met als resultaat een periodiek herhaalde certificatie op basis van breed geaccepteerde regels. Voor certificatie zijn beroepsregels nodig, de kwalificaties. Voor architecten is de onafhankelijke Stichting ter Certificering van Informatie Architecten (Scia) in oprichting om de beroepsregels voor architecten te gaan beheren.

Er wordt steeds meer in architecturen gedaan en gedacht. Het beeld is nog diffuus omdat veel mensen en organisaties eigen gedachten over architecturen hebben en ontwikkelen. Zo langzamerhand begint zich wel een stabieler beeld af te tekenen. Dat beeld is hard nodig als we uit de dreigende neergaande tendens willen ontsnappen en naar volwassen opgezette en ingevulde architecturen toe willen. Maar dan zullen we eerst moeten weten waar we het over hebben en wiens discipline dat is. En daar is nog veel werk te verzetten.