2 mei 2002: Metafoor wel degelijk van toepassing

Door: Math Dicker en Karel Lemmen. Verschenen in AutomatiseringGids nr.18

In het artikel van Hans Mulder en Victor van Reijswoud wordt gesteld dat de bouwwereld als metafoor niet meer toepasbaar is binnen het architectenwerkveld in de IT. Niet alleen is deze bewering onjuist, de auteurs tonen in hun artikel zelf aan dat deze metafoor wel degelijk van toepassing is. Volgens de auteurs stelt de hoogleraar Hennes de Ridder dat de groeiende complexiteit in bouwprojecten vraagt om een geïntegreerde aanpak van projecten in plaats van een strikte functiescheiding tussen architect en aannemer. De traditionele rolverdeling schept wel veel duidelijkheid wanneer alle ontwerpkeuzes vaststaan, maar op het moment dat in de bouwwereld steeds nieuwe eisen worden gesteld aan de locatie, begint de traditionele projectvorm zijn beperkingen te tonen. De beide auteurs merken dan op dat het markant is dat ook juist informatiseringsprojecten zich vaak kenmerken door steeds veranderende eisen en technologie en komen dan tot de conclusie dat als we echt iets willen leren van de bouwwereld, dan is het wel dat een optimale samenwerking niet bevorderd wordt door het plaatsen van schotten in de communicatie. Een mooiere tegenspraak in een betoog kan men eigenlijk niet tegenkomen, immers er valt blijkbaar wel het een en ander te leren van de bouwwereld.

Het is jammer dat de auteurs in het vervolg van het artikel, waar ze het hebben over de mythe van het toepasbaar zijn van de lessen uit de bouwwereld, vergeten het onderscheid te maken tussen kaderstellende architecten en systeemarchitecten. Voor kaderstellende architecten die principes, standaarden en modellen maken voor een stelsel van informatiesystemen, is de metafoor van stadsplanning wel degelijk goed toepasbaar. Ook dan moet, zoals steeds, kritisch omgesprongen worden met deze metafoor. Als de auteurs zouden stellen dat het verwerpelijk is als met metaforen niet kritisch wordt omgegaan, kunnen wij dit zeer zeker onderschrijven. Wij denken dat daar in de praktijk een probleem schuilt en dat daar ook een wezenlijke taak ligt voor het onderwijs binnen ICT-opleidingen. Met het kritisch omgaan van de bouwmetafoor van zowel stad als gebouw, kan men naar onze ervaring heel veel verduidelijken in het onderwijs over ICT-architectuur en het helpt de studenten om veel zaken snel en goed te begrijpen.

De auteurs pleiten er vervolgens voor om de bouwwereld te verlaten en het heil te zoeken in informatie- en communicatietheorieën. Dit is natuurlijk een mooie gedachte en zeker zal daaruit voordeel te behalen zijn, maar we zijn toch wel erg benieuwd hoe hieruit onderwerpen als security-architectuur, applicatie-architectuur, patterns en architectuur-raamwerken te halen zijn. Om over het organiseren van het werken onder architectuur maar niet te spreken. De bouwmetafoor is hierbij wel behulpzaam, onder andere door de parallel met een afdeling bouw- en woningtoezicht (architectuurcentrum) en het introduceren van een bouwvergunning (projectstart-architectuur). Kortom niet het toepassen van een metafoor is voldoende, maar vooral het kritisch toepassen van een metafoor en het ontdekken waar de grenzen liggen. Een bekend boek over dit onderwerp is van George Lakoff en Mark Johnson: ‘Metaphors We Live By’.

Victor van Reijswoud en Hans Mulder pleiten vervolgens voor nog meer onderzoek in het kader van ICT. Naar onze mening is dat niet de enige kern van de problematiek. Wat we regelmatig constateren is dat er niet kritisch met allerlei metaforen en onderzoeksresultaten wordt omgegaan. Dat heeft meer te maken met een houding van toepassers dan van een gebrek aan onderzoek. Wij pleiten dan ook voor nog meer expliciete aandacht in het onderwijs voor het kritisch omgaan met aangeboden theorieën en metaforen. Vakken zoals wetenschapsleer kunnen hierbij een rol spelen. Het zou mooi onderzoek zijn na te gaan hoe het architectuurbegrip voorkomt in de bouwwereld, muziek, schilderkunst, literatuur en andere domeinen. Ook een historisch onderzoek naar principes, hun rol en veranderingen zou zinvol zijn. Zo was er bijvoorbeeld in de antieke oudheid voor toneel een principe dat er eenheid moest zijn van tijd, plaats en handeling. Wellicht is er een domeinoverstijgend begrip van architectuur. Wij zijn daar zelfs zeker van. De ICT-wereld grijpt echter steeds naar de bouwarchitectuur en stedenplanning, waarschijnlijk is dat onvoldoende.

Drs. Math Dicker en dr. Karel Lemmen zijn werkzaam bij de faculteit Informatica van de Open Universiteit Nederland