6 februari 2003: ICT-sector heeft behoefte aan duidelijkheid rond functies en opleidingen

Door: Chris Nap. Verschenen in AutomatiseringGids nr 6

De beroepspraktijk en het informaticaonderwijs zijn niet goed op elkaar afgesteld. Bovendien bestaat er enorme diffusie rond de inhoud van de veelheid aan functies in de sector. Klanten zijn het inmiddels spuugzat, weet Steven van ‘t Veld, die zich inspant voor een heldere omschrijving van IT­functies.

Volgende week reikt de Stichting ter Certificering van Informatie Architecten (SCIA) de eerste certificaten uit aan vijftig architecten in de informatievoorziening. Steven van ‘t Veld is de drijvende kracht achter de SCIA en het Genootschap van Informatie Architecten (GIA). Met anderen is een start gemaakt om te komen tot heldere en werkbare afspraken over en rond informaticaberoepen voor de praktijk en het onderwijsveld. Die zijn heel hard nodig, want Van ‘t Veld ziet donkere wolken samenpakken boven de ICT­sector. Men zou hem naïef kunnen noemen omdat hij probeert wat al jarenlang onmogelijk is gebleken. Maar de markt eist nu transparantie. Men wil weten welke kwaliteit mag worden verwacht als een bepaald label of beroepskwalificatie wordt gebruikt.
Wat is er op de arbeidsmarkt voor informatici aan de hand?

"De IT­sector is tegen een recessie aangelopen. Maar ook als de wereldeconomie niet was ingestort, had de IT­markt rake klappen opgelopen. Uit onderzoek is gebleken dat elke euro die in de verbetering van de IT­infrastructuur van een onderneming wordt gestoken, de al torenhoge exploitatielast alleen maar hoger maakt. Het is logisch dat dit soort inzichten een aarzeling om te investeren teweegbrengt. Zo’n aarzeling zorgt voor grote aantallen overtollig personeel. Bovendien is het nadelig voor de concurrentiepositie van Nederland.

Daarnaast weten we in de informatica nog steeds niet goed wie we zijn, wat we doen en hoe we het doen. Zelfs de beroepsverenigingen weten niet eenduidig welke beroepen en welke niveaus van beroepsuitoefening er zouden moeten zijn. Onze wereld bestaat uit vele groepen individuen die van zichzelf weten wat ze doen. In de praktijk kon tot voor kort iedereen denken dat hij of zij uniek is en zichzelf een hoge(re) standaard aanmeten. Bij bedrijf één heeft dezelfde functie een andere naam als bij bedrijf twee. Afnemers weten al helemaal niet waar ze aan toe zijn op dit punt. Door de combinatie worden de gevolgen van de economische malaise, de investeringsaarzeling en de diffuse chaos in het beroepsveld alleen maar erger."

Wat is er mis binnen de informatica­opleidingen?
"Binnen het Hoger Beroepsonderwijs bestaat geen duidelijk beeld van welke mensen in de praktijk gevraagd worden en hoe het informaticaberoepenveld eruitziet. Er worden modieuze studies bedacht om studenten aan te trekken, maar de inhoud is vaak een wassen neus. Afgestudeerden merken dat ze niet zonder meer een plaats in de praktijk kunnen vinden. Er bestaat maar weinig

Programmatische afstemming tussen de HBO’s en de universiteiten onderling. Daar komt nog bij dat de commerciële druk van de derde geldstroom op het onderwijs ontoelaatbaar groot geworden is. Al met al holt de kwaliteit van het Nederlandse informaticaonderwijs achteruit.

Werkgevers zijn niet in staat duidelijke eisen aan de schoolverlaters te stellen. Elk bedrijf hanteert immers eigen functiebenamingen en stelt eigen eisen. Afhankelijk van de in een bedrijf aanwezige kennis varieert zo’n eisenpakket vaak aanzienlijk. Zowel aan de kant van de bedrijven als aan de kant van de opleidingen ontbreekt een goede structuur en stratificatie in de informaticaberoepen. Communicatie tussen beide zijden berust te vaak op toeval."

Waarom heeft de duidelijkheid over de beroepen en opleidingen in de informatica zolang op zich laten wachten?
"Er zijn in het verleden al talloze pogingen gedaan het beroepsveld in kaart te brengen. Combo bijvoorbeeld [De Commissie Beroepsontwikkeling van het Nederlands Genootschap voor Informatica (NGI), red.] heeft sinds 1982 verschillende rapporten gemaakt over de taken en functies in de informatica. Maar het laatste rapport uit 2001 bestaat uit een veelheid van taakclusters en ­rollen, persoonlijke en vaktechnische competenties en domeinen en bedrijfsprocessen. Het is een uitgebreid werk met voor ieder wat wils, maar het geeft niet de ordening waar om gevraagd wordt.
Eén van de oorzaken waarom het allemaal zo lang duurt, ligt bij de softwarehuizen. Zij willen zich liever niet conformeren aan heldere en toegankelijke afspraken omdat zij in een diffuse wereld meer geld kunnen verdienen door eigen oplossingen aan hun klanten te verkopen. Wie is dan immers nog je concurrent? Standaardisatie en een eenduidige functiedefinitie gaan ten koste van omzet. Voor het onderwijs geldt dat professoren graag zelf hun geld besteden, vaak aan eigen ‘hobby’s’. Het heeft Nederland in feite aan voedingsbodem voor verandering ontbroken."

Wat moet er nu gebeuren?
"Toen de VRI [Vereniging van Register Informatici, red.] jaren geleden naar het beroepenveld keek, bleek dat 2500 Nederlandse IT’ers in staat waren drieduizend verschillende beroepsnamen en specialismen op te geven. Dat moet terug te brengen zijn tot ongeveer vijftien categorieën. Het is niet zo moeilijk om dat raamwerk aan IT­beroepen en ­functies te maken. De SCIA is daarmee begonnen en heeft het voor de Architecten klaar. De systematiek van SCIA kan ook door anderen worden gebruikt. De Netwerk Gebruikersgroep Nederland en het NvBI [Nederlandse Vereniging van Beëdigde Informaticadeskundigen, red.] zijn net als SCIA, bezig hun terrein in kaart te brengen.
We doen er verstandig aan aansluiting te zoeken bij Europese ontwikkelingen binnen Cepis [Council of European Professional Informatics Societies, red.] waar dertig landen al een stuk verder zijn dan wij.

Vervolgens is er consensus in de informatie­ en IT­sector nodig en zal het breed geaccepteerd moeten worden.De tijd van het open schootsveld voor de leveranciers is voorbij. Hun klanten begrijpen te goed wat er aan de hand is. Daarom zal commercie plaats moeten maken voor eerlijk vakmanschap. De huidige economische malaise zal de aanzet zijn tot helderheid in de sector. Dat het kan lukken is al gebleken: toen begonnen werd de vijftig architecten die volgende week hun certificaat krijgen, te beoordelen, deed het aangeleverde materiaal vermoeden dat ze allemaal iets anders deden. Uiteindelijk bleken ze allemaal aangemerkt te kunnen worden als informatiearchitect, IT­architect of IT­businessarchitect."