3 april 2003: Negatieve verhalen over ICT dodelijk voor instroom HBO-informatica

Door: Ester Schop. Verschenen in AutomatiseringGids nr 14

Een snel veranderende arbeidsmarkt, een dalende instroom, de omschakeling naar een bachelor/master­structuur, de conversie van vier naar drie opleidingen: er gebeurt nogal het een en ander in de sector informatica in het Hoger Beroepsonderwijs. Tijd voor een interview met het HBO­I­bestuur.

Reactie op het artikel "ICT-sector heeft behoefte aan duidelijkheid rond functies en opleidingen".

Het HBO­I, het samenwerkingsverband van de HBO­Informatica­opleidingen in Nederland, vertegenwoordigt 44 opleidingen van 26 hogescholen. Gezamenlijk hebben zij 20 duizend studenten, waarvan er jaarlijks zo’n drieduizend met een diploma op zak de arbeidsmarkt betreden. Een gesprek met voorzitter Pier Santema (Noordelijke Hogeschool Leeuwarden) en vice­voorzitters Trudy Berends (Hanzehogeschool Groningen) en René Tönissen (Hogeschool van Amsterdam).
Veel informaticastudenten zijn bang dat ze na het verlaten van de schoolbanken direct aan moeten kloppen voor een uitkering. Is die angst terecht?

Santema: "De laatste lichtingen worden niet meer door de detacheerders uit de schoolbanken geplukt om ze snel weg te zetten, zoals twee jaar geleden regelmatig gebeurde, maar het is ook weer niet zo dat starters rechtstreeks de WW ingaan."
Tönissen: "Het afgelopen jaar kregen aan mijn hogeschool zo’n 150 informatici hun diploma en ik durf te zweren dat er niet één werkloos is. Al zullen wij niet ontkennen dat er in de dienstverlenershoek rake klappen vallen, waardoor er ook voor starters veel minder werk is. De tijd dat je tijdens je studie even langs kon gaan bij een paar bedrijven om je salariseisen op tafel te leggen, is voorbij. Maar ik ben daar helemaal niet rouwig om. Studenten moeten weer leren solliciteren en laten zien wat ze waard zijn. Dat is niet meer dan normaal."
Berends: "Ik vraag me af hoeveel van die duizenden werkloze ICT’ers die zich hebben aangemeld bij het CWI een HBO­Informatica­diploma op zak hebben. Ik durf te beweren dat er onder die werklozen heel veel mensen zitten die alleen een paar cursussen hebben gevolgd of voortijdig zijn gestopt met hun opleiding."
Tönissen: "Je wilt niet weten hoeveel mensen die tijdens de hype zijn gestopt met hun studie zich nu weer met hangende pootjes bij ons melden. Zij hebben er nu last van dat ze niet gecertificeerd zijn. Ik moet dan echt op mijn lip bijten om niet te zeggen ‘zie je wel, ik heb het je gezegd’."

Hoe is het gesteld met stageplekken in het HBO­I?
Berends: "Tot nu toe kunnen we iedereen nog plaatsen. Maar de situatie is wel snel veranderd: een tijdje terug konden we lang niet alle stageverzoeken van bedrijven honoreren. De aanvragen stroomden binnen zonder dat we er ook maar iets voor hoefden te doen. Nu moeten we er zelf aan trekken, dat is ook voor ons even wennen."
Santema: "Wat wel speelt binnen het HBO­I is het opdrogen van duale trajecten. Het valt nu stil, omdat bedrijven heel voorzichtig zijn geworden met investeren."
Berends: "Dat is jammer en kortzichtig. Over een paar jaar hebben we weer een gigantisch probleem. Dan staan diezelfde bedrijven die nu niet over de brug komen om het hardst om onze mensen te schreeuwen. Het is snel gegaan hoor: twee jaar geleden was twee jaar HBO ruim voldoende om uitstekend op de arbeidsmarkt te kunnen functioneren."
Tönissen: "Zelfs antropologie was een hele geschikte studie voor een ICT­functie."
Jullie kampen al een tijdje met een dalende instroom. Reden tot paniek?
Tönissen: "De vooraanmeldingscijfers blijven op peil vergeleken met vorig jaar, maar het is nog steeds fors minder dan twee, drie jaar geleden. Wij zijn dus niet tevreden. De negatieve verhalen over de sector zijn dodelijk voor ons."

En hoe zit het met de uitval in het HBO­I?
Santema: "Uit onderzoek van VHTO bleek dat de uitval anderhalf jaar geleden in het propedeusejaar schommelde tussen de 30 en 40 procent. Dat is behoorlijk. De belangrijkste oorzaak voor het hoge aantal uitvallers is dat er nog steeds geen helder beeld bestaat bij scholieren over wat informatica precies inhoudt. Het verplicht stellen van het keuzevak informatica in het voortgezet onderwijs zou een forse stap in de goede richting zijn om scholieren een beter beeld te geven van de studie en het vakgebied. Helaas zit dat er op korte termijn niet in."
Tönissen: "Er zat in de hypeperiode ontzettend veel kaf tussen het koren. Er waren periodes dat wekelijks meerdere studenten in een klas er de brui aan gaven. Dat is ontzettend slecht voor het moreel van studenten en docenten. Wij hebben twee jaar geleden mensen die zich op het laatste moment in de zomervakantie bij ons aanmeldden bewust ontmoedigd. Er gingen brieven de deur uit met de vraag ‘weet je wel zeker dat je een informaticaopleiding wilt volgen?’ En wat betreft derde­ of vierdejaars: zodra wij een student met een auto onder zijn kont de parkeerplaats bij school op zagen rijden, wisten we dat het afgelopen was. In negen van de tien gevallen kwam die niet aan zijn diploma toe."

Steven van ’t Veld van de Stichting ter Certificering van Informatie Architecten liet zich onlangs in AG kritisch uit over het informaticaonderwijs. Zo zou het Hoger Beroepsonderwijs geen duidelijk beeld hebben welke mensen in de praktijk gevraagd worden en hoe het informaticaberoepenveld eruitziet.
Tönissen: "Die bewering is pertinent onjuist. Wij hebben de afgelopen jaren juist veel moeite gedaan om in samenspraak met het beroepenveld helder te krijgen wat de eisen zijn die aan onze afgestudeerden worden gesteld. Dat heeft geleid tot het boekje ‘Bedrijfsprofiel en Opleidingsprofiel HBO­I’."
Santema: "Bovendien heeft iedere hogeschool via een werkveldcommissie regelmatig contact met het bedrijfsleven in de eigen regio. Verder doen vrijwel alle studenten minimaal een jaar ervaring op in de praktijk, waardoor het overgrote deel van de docenten regelmatig in contact komt met de afnemende partijen."
Verder stelt van ’t Veld dat er modieuze studies worden bedacht om studenten aan te trekken, maar dat de inhoud vaak een wassen neus is. Volgens hem holt de kwaliteit van het informaticaonderwijs achteruit.
Santema: "Waar baseert hij dat op? Het laatste visitatierapport was lovend over vrijwel alle HBO­I­opleidingen. We zijn helaas pas weer over twee jaar aan de beurt. Maar uit recente gesprekken die de beroepenveldcommissie op mijn school heeft gehouden blijkt dat bedrijven zeer tevreden zijn over onze laatste lichting studenten. Wij horen juist dat ze veel beter zijn voorbereid op de arbeidsmarkt dan pakweg vijf jaar geleden."
Tönissen: "De waaier aan informaticaopleidingen wordt aanzienlijk teruggebracht. Het HBO­I vertegenwoordigt straks alleen nog maar drie opleidingen bedrijfskundige informatica (BI), informatica (I) en technische informatica (TI). De drie nieuwe opleidingen vervangen vanaf september 2003 de opleidingen computertechniek, hogere informatica, bedrijfskundige informatica, en informatica & informatiekunde. Lijkt me kristalhelder."

Hoe zit het met de ontwikkeling van een brede bacheloropleiding in het HBO­I?
Santema: "Omdat de HBO­I­opleidingen een positie innemen tussen de sector economie en de sector techniek dreigde de ontwikkeling van een informatica­bacheloropleiding tussen de wal en het schip te raken. Daarom hebben wij dit als HBO­I opgepakt. Wij streven naar een nieuwe brede opleiding voor de sector informatica: de Bachelor of Information and Communication Technology (B ICT). De eerste aanzet op hoofdlijnen is er, de komende tijd gaan wij dit nader uitwerken."