29 juni 2006, nr 26: De zorg moet eerst hervormen en dan pas investeren in IT

Opinie in AutomatiseringGids, nr 26

Het is niet wijs om een paar miljard euro in IT voor de zorg te stoppen. Steven van ’t Veld is het op dat punt eens met het rapport Scheepbouwer

Minister Hans Hoogervorst van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft aan Ad Scheepbouwer, directeur van KPN, gevraagd om (met TNT, Shell en Aegon) een antwoord op de vraag hoe het innovatieve vermogen van de Nederlandse zorg gestimuleerd zou kunnen worden. Op 6 juni jl. werd dat antwoord gegeven via het rapport Scheepbouwer.
In dit rapport wordt vooral ingegaan op de kwaliteit van de zorg, de toegankelijkheid voor zorgconsumenten en het feit dat één en ander betaalbaar moet blijven. De bekende combinatie tijd (niet wachten), geld (goedkoop) en kwaliteit (hoog), dus.

Vrije markt
Het introduceren van marktwerking wordt daarbij erg belangrijk gevonden. Men wil marktwerking onder meer bereiken door de kwaliteit van behandelingen (transparantie) voor iedereen zichtbaar te maken, met het idee dat verwijzers, patiënten, zorgverzekeraars enz. dan vrij zullen kiezen voor het instituut waar behandeld gaat worden.
Scheepbouwer ziet diverse barrières die geslecht moeten worden omdat ze innovatie in de weg staan. De belangrijkste zijn het ontbreken van financiële prikkels, een gefragmenteerde manier van organiseren en een behoudende cultuur. Daarnaast wordt het gebrek aan een goed functionerende IT-infrastructuur als barrière gezien. Er is veel kritiek op het rapport van Scheepbouwer geleverd. Van kritiek op punten tot een uitgebreide aanval op de manier waarop het onderzoek gedaan is en op de opzet en inhoud van het rapport. Gezien de bewegingen in de gezondheidszorg en de politieke bewegingen eromheen lijkt het er toch op dat belangrijke punten geraakt worden. Duidelijk is wel dat men het niet met elkaar eens is.

Heldere kaders
Interessant is dat in het rapport Scheepbouwer op een andere manier naar de inzet van IT gekeken wordt dan "normaal". Gesteld wordt dat, om de zorg betaalbaar te houden, de medische sector zich eerst grondig zal moeten hervormen zodat er ruimte voor innovatie komt. IT wordt als een belangrijke soort innovatie gezien, maar Scheepbouwer is heel duidelijk over het feit dat IT geen tovermiddel is, maar een hulpmiddel. Er wordt dan ook gesteld dat de financiën, cultuur en de opzet van de organisaties eerst aangepakt moeten zijn voordat IT effectief ingezet kan worden. Sterker nog, met het reorganiseren moet het geld gevonden worden dat nodig is om betere IT aan te schaffen.
De overheid krijgt de taak om heldere kaders te scheppen voor de sector en om krachtig toezicht te houden op de inzet van IT. Zij moeten er ook voor zorgen dat de landelijke IT-infrastructuur in de zorg ontsloten wordt, dat er standaards komen voor het onderling elektronisch uitwisselen van medische gegevens en dat uitwisselen van informatie tussen zorgaanbieders (huisartsen, ziekenhuizen, specialistische instituten enz.) verplicht wordt.

Regie
Wat Scheepbouwer feitelijk voorstelt is een benadering vanuit de organisatie. Investeringen in en exploitatie van IT (als kapitaalgoed) wordt dan op tactisch niveau bestuurd. Terecht, zoals het hoort. Op strategisch niveau zal goede kennis van de informatie van de organisaties structureel opgebouwd en beheerd moeten worden in aansluiting op de kennis van de andere bedrijfsmiddelen/productiefactoren. Op die manier kunnen de organisaties een sterke regie opbouwen over haar IT, met een goede kans dat een goed passende IT-infrastructuur opgebouwd wordt. Eerst denken, dan doen.
De IT-wereld heeft verbaasd en zelfs wat verbolgen gereageerd op het feit dat Scheepbouwer niet voorstelt om een paar miljard euro in de aanschaf van IT te pompen. Toch is het wijs om dat niet te doet. Het heeft immers niet zoveel zin om aan de vele IT-infrastructuren in de zorg zomaar van alles en nog wat toe te voegen. Vaak wordt dan vergelijkbare functionaliteit erbij gezet, wat een volgende explosie van aansluitingsproblemen tussen apparaten oplevert die ongeveer dezelfde gegevens bevatten. En daar zit niemand op te wachten.

Architecten
Een probleem wordt echter wel hoe je dit vanuit informatiekundig oogpunt aan gaat pakken. Op IT-gebaseerde raamwerken als Zachman, IAF, NORA, TOGAF en vele andere kunnen hier weinig uitrichten. IT-aanbieders (softwarehuizen, systeemhuizen en IT-adviesbureaus) blijken ook niet in staat om op deze manier naar organisaties te kijken. Logisch, want aan aannemers vraag je niet om een (informatie)architectenrol te spelen. De Enterprise- en IT-architecten die zij leveren zijn immers specialisten die op tactisch niveau aan IT oplossingen werken, geen informatiekundigen die op strategisch niveau met de kennis van informatie van een organisatie bezig zijn.
Laten we hopen dat de zorgsector zo wijs is om inderdaad eerst zelf te bedenken wat men wil en dat men zich niet weer laat leiden door glanzende verhalen over IT-oplossingen, groot of klein. In het kader van outsourcing is het advies: laat niet door anderen doen wat je zelf niet zou kunnen. Hier is het eerst denken, dan doen. En dat denken heeft op voorhand weinig of niets met IT te maken.