Mei 2001: Kilometerheffing: zijn we er al aan toe?

Deze maand een stelling rond een gebeurtenis die jongstleden maart plotseling zeer actueel is ge-worden doordat onze minister van Verkeer & Waterstaat het begrip lanceerde: de kilometerheffing. De stelling is:

---
“Nederland is nog niet toe aan de mogelijkheden die de technologie biedt waardoor de kilometerheffing mogelijk wordt.“
---

Tot verbazing van velen veranderde minister Tineke Netelenbos in maart plotseling van mening over de tolpoorten. Ze wil nu een kilometerheffing introduceren. Vol enthousiasme en energie presenteer-de zij haar nieuwe idee. De Tweede Kamer haalde daarbij opgelucht adem, want de politieke problemen rond de tolpoorten behoren daarmee immers tot het verleden. Het betekent wel dat een flink bedrag gedesinvesteerd moet worden. Voor het “oplossen” van een knagend probleem als dit zal de po-litiek zo’n desinvestering voor lief nemen. De vraag was immers al gesteld waarom we een oude technologie zouden introduceren als we de nieuwe al hebben. Die nieuwe technologie is Informatie & Communicatie Technologie (ICT). Daarom is oud-Compaq- en -Philips-topman en tegenwoordig E-Commerce goeroe prof.ir.Roel Pieper gevraagd om er naar te kijken. Hij kreeg daar 3 weken voor. Die termijn kon kort zijn omdat Pieper bekend is met deze ICT. Zijn antwoord was dan ook luid en duidelijk: start een proef met variabele autokosten in 2003 en werk met bestaande technologie zodat geen echt grote problemen verwacht hoeven worden bij de invoering ervan. Het privacy-vraagstuk wordt volgens hem gewaarborgd als de wegen ingedeeld worden in abstracte wegtypes die elk een prijs hebben. Elke auto krijgt een soort debet/credit-teller van op welke wegtypes gereden is. Een stevige inperking van de mogelijkheden, dus.

Tot zover de achterkant van het bierviltje. Bij het invoeren zullen zeker nog valkuilen en problemen ontstaan die aangewezen en overwonnen moeten worden. Het lijkt echter duidelijk dat de invoering, onder een aantal nog te stellen voorwaarden, gaat plaatsvinden.

Wat mij bevreemd is dat maar zeer weinig mensen zich schijnen te realiseren waar we het nu feitelijk over hebben. De mensen en organisaties die zich voorheen tegen het rekeningrijden gekeerd hebben halen opgelucht adem en omarmen de nieuwe plannen als een deus-ex-machina. Of dat terecht is, dat is de vraag. En niet alleen op basis van vraagstukken als privacy. Waar praten we eigenlijk over? Verteld wordt dat auto’s met deze technologie zoiets als een mobiele telefoon worden. Om dat te realiseren dient er een netwerk van zenders/ontvangers te bestaan, net zoals we die nu hebben met de GSM-palen die overal in ons hele land staan. Daarmee wordt op ie-der moment van de dag vastgesteld waar elke auto is met als doel te weten te komen hoeveel kilometer ze rijden. Of, zoals Pieper voorstelt, op welke wegen van een bepaald wegtype ze gereden hebben. Op basis van plaats/afstand cq. aanwezigheid wordt tegen een gedifferentieerd tarief belas-ting geheven.

Wat hier gebeurt is dat Verkeer & Waterstaat een zeer beperkte versie van een technologie in elke Nederlandse auto wil introduceren om één bepaald doel te bereiken: files verminderen. Of zo’n activiteit past bij wat nu bijvoorbeeld rond UMTS gebeurt, dat is de vraag. Het is ook de vraag of dit past bij de beschikbare technologieën van plaatsbepaling met satellieten. En wat gebeurt er als een auto uitgeleend wordt? Kun je dan bijvoorbeeld de teller opnemen en de gemaakte kosten doorberekenen? Of wat te doen met Nederlandse auto’s in het buitenland? En met buitenlandse auto’s in Nederland? Wordt in andere landen van Europa dezelfde technologie geïntroduceerd? Indien dat niet het geval is wordt het goedkoop om via België van Rotterdam naar Eindhoven te rijden. Vragen waar niet of nauwelijks over nagedacht lijkt te zijn.

Een ander punt is dat deze technologie naast de kilometerheffing een haast onbeperkt aantal moge-lijkheden kan introduceren. Ik noem er een paar:

• Met de auto als telefoon kun je telefoneren, faxen, SMS-en, chatten, video conferences houden enz.
• Met internet in de auto heb je bijvoorbeeld geen autoradio meer nodig. Verder kun je televisie uit de hele wereld ontvangen, interactieve videospellen spelen, routes plannen en volgen waarbij rekening gehouden wordt met verkeersinformatie, kaartjes voor een theater bestellen, een tafel in een restaurant reserveren, een parkeerplaats zoeken en desnoods reserveren, boodschappen doen, een pizza bestellen die bezorgd wordt als je langsrijdt of thuis komt en ga zo maar door.
• Je kunt een laptop aansluiten en waar dan ook ter wereld toegang krijgen tot het netwerk van je organisatie.
• Je auto kan door de garage gecontroleerd en afgesteld worden terwijl je rijdt, desnoods aangepast aan je rijstijl van dat moment. Eventueel zelfs zonder dat je het merkt. Als er een mechanisch probleem geconstateerd of verwacht wordt kan de garage contact met de bestuurder opnemen voor een afspraak. En je auto kan aangeven of je nog een benzinestation verder kunt rijden voordat de benzine op is.
• Of persoonlijker: de inzittenden kunnen aangesloten worden op een medische controlesysteem. Je dokter zou dan kunnen constateren dat er iets niet goed met je gaat en het initiatief nemen om een afspraak met je te maken. Of je gelijk naar het ziekenhuis doorverwijzen.
• En de “technologieën van het huis van de toekomst”: met de auto, net voordat je thuiskomt, je magnetron aanzetten, de verwarming hoger zetten, de koffiemachine aanschakelen, de gordijnen dichtdoen, de garagedeur openen enz.

Maar ook:

• Men weet wel steeds precies waar auto’s zich bevinden. Bedenk wat in Enschede gebeurd is met de GSM van degene die verdacht wordt de explosie veroorzaakt te hebben. Men weet dit soort zaken dus ook van de inzittenden. Dat is natuurlijk makkelijk als je auto gestolen is. De technologie om een auto op een moment af te sluiten en stil te zetten bestaat al lang. Iemand kan dan beslissen dat de inzittenden vanaf dat moment gevangen genomen zijn en opgehaald kunnen worden. Maar of deze plaatsbepaling altijd handig is, dat is de vraag.
• Men kan niet alleen zien hoeveel kilometer de auto gereden heeft, men kan ook zien waar en wanneer. Zo kun je makkelijk toeslagen doorvoeren voor bepaalde gebieden en voor het rijden in bepaalde tijden, zoals in de spits. Men zou zelfs toeslagen kunnen berekenen voor een te hoog benzineverbruik.
• Naast de afstand kunnen snelheid en rijtijden continu geregistreerd worden. Als je aange-houden wordt is te zien dat iemand 4 uur en 12 minuten achter elkaar gereden heeft met een gemiddelde snelheid van 130 km/u, met uitschieters tot 200 km/u. Of iemand wordt aange-houden omdat men ziet dat hij/zij al 6 uur achter het stuur heeft gezeten zonder te stoppen. Men zou kunnen zien dat iemand door 5 rode stoplichten is gereden en ga zo maar door. Controle wordt zo erg eenvoudig en is niet meer aan fysieke aanwezigheid of aan tijd gebon-den. Met de mogelijkheid om op basis van deze informatie boetes of heffingen op te leggen.
• Men kan ervoor zorgen dat je in een woonwijk niet sneller kunt rijden dan 30 km/uur. Dat is al uitgeprobeerd in Tilburg. Men kan zo ook bepalen dat je nooit sneller dan 100 cq. 120 rijdt op de Nederlandse snelwegen en dat je gewaarschuwd wordt als je zonder reden langzamer dan 70 of 80 km per uur rijdt.
• Men kan ook zien of iemand te dicht op zijn of haar voorganger rijdt (of gereden heeft). Het wordt mogelijk een auto af te remmen, waarbij rekening gehouden wordt met de afstand tot andere auto’s. Ook kan een soort trein gemaakt worden waarbij auto’s op een vaste afstand van hun voorganger rijden. Als bestuurder kun je dan bijvoorbeeld de krant op internet gaan lezen.

Het bovenstaande is slechts een greep uit wat mogelijk wordt met deze ICT. Sommige mogelijkheden zijn m.i. gewenst, andere minder of niet. De vraag is daarbij niet zozeer een technologische, het gaat erom of we dit als samenleving wel willen.

Als lezer van dit blad behoor je tot de groep mensen die het bovenstaande kan begrijpen. Het is de vraag of er naast de 200.000 ICT’ers in Nederland veel andere mensen zijn die dit zien en begrijpen. Mijn ervaring is dat het er niet veel zijn. Is dat een probleem?

Soms wel en soms niet. Het is prima als mensen kunnen kiezen om nieuwe mogelijkheden ter beschikking te krijgen. Kijk maar eens hoeveel auto’s tegenwoordig uitgerust zijn met een Carin/VDO Dayton-achtige routeplanning systeem. Mensen kunnen er voor kiezen om dit te kopen en de voordelen te hebben van routeplanning, directe verkeersinformatie en het kunnen plannen van omwegen om de files te ontlopen. En veel mensen doen dat ook. Het wordt echter anders als je iedere auto verplicht uit gaat rusten met technologie zoals nu voorgesteld wordt. Het aantal mogelijkheden van de technologie die daaraan ten grondslag ligt is haast eindeloos. Een aantal daarvan zal zeker gewenst zijn, andere echter niet. Dat los je niet op door de technologie haast volledig uit te kleden, zoals Pie-per nu lijkt voor te stellen. Op die manier rijden we straks allemaal rond met 20 GSM, UMTS, satelliet enz. gestuurde apparaten in de auto. Kijk maar eens wat men in de transportsector al geïntroduceerd heeft. Dit zijn m.i. problemen als onvoldoende mensen weten wat er gaat gebeuren.

Een andere punt is dat het vreemd is dat een ministerie als Verkeer & Waterstaat dit soort voorstellen doet. Zij stellen voor een technologie te introduceren die veel en veel meer kan dan de kilometerheffing alleen. Met de beperkingen die Pieper voorstelt is het de vraag of de technologie die nu geïntroduceerd wordt ook inderdaad geschikt is of gemaakt kan worden om andere gewenste functionaliteit te gaan bieden. Dat is ook logisch, want hoe zou Verkeer & Waterstaat daar nu algemeen geldende uitspraken over kunnen doen? Een goed gebruik van de juiste technologie raakt de meeste, zo niet alle andere ministeries. Vergelijkbare technologie zou immers net zo goed voorgesteld kunnen worden om autoleasekosten te berekenen, om sluitende kilometerregistraties bij te houden (zoals K7) of de invloed van de auto op de luchtvervuiling en de gezondheid vast te stellen.

De veranderingen die deze technologie kan introduceren zal grote culturele en ethische consequenties hebben. Het via een achterdeur introduceren zonder dat er naar het gebruik en de behoefte gekeken wordt van al die andere functionaliteit zal een zeer beperkte en onevenwichtige introductie opleveren. Dit lijkt overigens heel sterk op de manier waarop zoveel ICT-projecten in de problemen komen en gekomen zijn.

Mijn advies is om eens goed naar de informatie architectuur van onze samenleving te kijken. Voor dit soort zaken niet alleen in Nederland, maar in heel Europa. Laat dit type beslissingen en voorstellen niet doen door Ministeries die daarin het voortouw nemen, maar zorg ervoor dat er op regerings- en parlement-niveau een goede afstemming komt rond Informatie & Communicatie (IC). Niet rond ICT, omdat technologie alleen oplossingen brengt. Volgens mij wordt het tijd voor een minister voor IC in de regering die in 2002 samengesteld zal moeten worden.

Zonder de vooruitgang tegen te willen houden is de stelling wat mij betreft juist. Je kunt op je vingers natellen dat het op deze ondoordachte manier introduceren van verandering de maatschappelijke vooruitgang op termijn eerder zal stagneren dan faciliteren. We lopen al te ver achter op de rest van de wereld om dat zomaar te laten gebeuren.