@
Ineke
De vraag die je
stelt is een heel klein deel van de vragen die beantwoord moeten worden
om de overheid beter te laten werken. Je verklaring van waar NOiV mee
bezig is, zoals interoperabiliteit en leveranciersonafhankelijkheid,
zou van de antwoorden op veel breder te stellen vragen een afgeleide
moeten zijn. Je stelling dat het werk van NOiV net begonnen lijkt te
zijn past daar ook heel goed in. Het idee kan zijn dat de vragen die
je nu voor NOiV stelt niet effectief beantwoord kunnen worden als je
die bredere context niet eerst vastgesteld hebt, en dat het dus een
beetje vechten tegen windmolens wordt als je niet eerst zo’n basis
legt. Met alle respect overigens voor waar NOiV mee bezig is, laat dat
duidelijk zijn.
Hier beperk ik me
dus tot je vraag “We streven met het NOiV beleid het delen en
hergebruiken van gegevens én van software na. Wat heeft het vraagstuk
nodig om breder te landen?”. In feite laat deze reactieve formulering
van deze vraag het probleem al zien. Als ik het goed begrijp, maar corrigeer
me als dat niet het geval is, is het doel, om moverende redenen, dat
dezelfde software op zoveel mogelijk plaatsen binnen de overheid gebruikt
gaat worden (overigens hopelijk ongeacht of het om open of gesloten
source gaat, want dat is een bijkomend streven). Kennelijk gebeurt dat
niet, of in ieder geval te weinig.
Het echte probleem
zit in de cultuur binnen de overheid. Jaren is gepropageerd dat “1000-bloemen-moesten-kunnen-bloeien”.
Daarmee werd bedoeld dat iedere mens/ambtenaar en iedere organisatie
de volle creativiteit moest (kunnen) ontplooien om problemen op te lossen.
En dan is de kans dat men ideeën van anderen overneemt uiterst
minimaal, wat wel het not-invented-here-syndrome genoemd wordt. Wie
dus zo denkt en werkt zal niet gebruiken wat anderen gedaan hebben,
gewoon omdat daarmee de eigen creativiteit niet optimaal tot uiting
komt.
De laatste tijd,
zoals ik het heb kunnen zien en meemaken, is getracht om deze cultuur
aan te passen. Een van de toverwoorden is interoperabiliteit (vgl samenwerken).
De discussie rond dit begrip waaiert breed uit omdat het hier om een
nogal oud IT-woord gaat dat nu in sociale systemen gebruikt zou moeten
worden. Net alsof het op elkaar aansluiten van computers hetzelfde te
regelen is als het samenwerken van mensen (hier vooral ambtenaren).
De cultuur richting heet nu “comply,-or-explain”: pas-toe-of-leg-uit.
Maar in dit polderland met een “1000-bloemen-laten-bloeien”-overheid
levert dat vooral gepolder op. Dus vooral uitleggen (en over die uitleg
discussiëren), en alleen toepassen als het echt niet anders kan
(praktijk).
In werkelijkheid
kan een informatievoorziening niet echt goed bestaan als je niet een
afspraak-is-afspraak cultuur hanteert. En het vreemde is dat dit in
een “uitvoerende macht” niet de normale cultuur is, want
men voert immers vooral gemaakte afspraken uit. En IT is niet meer dan
een communicatie kanaal via welk informatie uitgewisseld wordt. Als
je dan niet aan de gemaakte afspraken over communicatie (vooral betekenis,
semantiek) voldoet kan het niet werken. Daarom kunnen de huidige “referentie”architecturen
ook niet goed werken, want het gaat helemaal niet in eerste instantie
om de kanalen maar om de afspraken rond de communicatie zelf. En om
dat weg te zetten als (IT-)principes is in feite ridicuul, vooral als
je naar het grotere plaatje kijkt. Dat is ook de reden waarom de huidige
invulling van open standaarden maar mondjesmaat kan werken; formaatafspraken
zijn immers alleen operationeel en misschien tactisch interessant, maar
geven nauwelijks richting (hoogstens inrichting).
Een duiding van
dit punt zit in feite in de formulering van de vraag. Zie het woord
hergebruik. In termen van software kan ik me daar nog wat bij voorstellen,
want je kopieert dan computerprogramma’s van de ene omgeving naar
de andere. Hergebruik van gegevens (moet dat trouwens niet vooral informatie
zijn?) is vreemd. Je stelt hier immers voor om gegevens/informatie die
in andere van de ongeveer 3500 organisatie hebben te gebruiken. Hoezo
dan hergebruik? Gaan we die gegevens/informatie als organisatie (of
zelfs als mens/ambtenaar) kopiëren en daarna zelf bijhouden? En
hoe garandeer is dan dat de resp. inhoud van die bestanden niet uit
elkaar gaan lopen? Zo heb je binnen de kortste keren een chaos, zie
de praktijk (en niet alleen binnen de overheid). Zonder in de juridische
discussie te willen vervallen: spreek over het gebruik van gegevens/informatie,
niet over hergebruik. De laatste term geeft mogelijkheden die niet binnen
gemaakte afspraken KUNNEN passen.
Er is dus een cultuurverandering
nodig, en die is niet mis. Daarnaast is er ook nog iets anders nodig,
iets dat normaal is als je het “not-invented-here-syndrome”
tegenkomt. Mensen gaan dan immers argumenten verzinnen waarom ze NIET
die software hoeven over te nemen, of waarom zij GEEN gebruik hoeven
maken van elders beschikbare informatie. Nu is de schatting dat de overheid
primair 10 (mogelijk iets meer) soorten informatie heeft (dit getal
heeft overigens weinig te maken met de basisregistraties, al is dat
wel een inrichting die de goede richting uitgaat). Dus 3500 organisaties
die vooral (daarom: primair) dezelfde informatie hebben en bijhouden:
dus invoeren, aanpassen, wijzigen, opvragen en verwijderen.
Stel nu dat je weet welke van deze primaire informatie door welke overheidsorganisatie
gebruikt wordt, dan heb je in feite een lijst die, als je deze functies
erop loslaat, aangeeft waar je mag verwachten dat bepaalde software
ingezet zal moeten zijn. Als je dan kijkt welke software daarvoor gebruikt
wordt kan je je voorstellen dat je dicht in de buurt komt van de vaststelling
waar vergelijkbare software gebruikt wordt. En dus waar hergebruik van
software mogelijk zou moeten kunnen zijn. Met die basis kan je proactief
gaan kijken waar je software kunt inzetten cq. vervangen door vergelijkbare
software.
Maar dan is wel
nodig dat goed vastgesteld wordt wat de informatie van de overheid is
en welke afspraken daaromheen gelden. En als je dan afspraak-is-afspraak
(dit zijn nu gemiste open standaarden) volgt kan je echt gaan stroomlijnen
zodat je veel beter van informatie kunt gaan voorzien terwijl de kosten,
naar verwachting, extreem veel lager kunnen worden (als je het goed
doet, natuurlijk). En dan spreken we nog niet over het richten van SOA,
Cloud en vele andere hype discussies.
Zoals gezegd is
het bovenstaande een tipje van een sluier. Ik begrijp de controverse
die het bovenstaande impliceert, maar ergens moet een keer begonnen
worden.